Jig-jiga iyo Waxii aan usoo joogay

                                     

                 Jig-jiga  iyo Waxii aan usoo joogay.

    “Runaan la sheegin maahinee,

Rati Dameer ka raad qurxoon.”

        Deegaanka soomaalida Itoobiya waxuu si lamid ah 8da dowlad  deegaameed ee kale hantiyay ismaamul buuxa oo ugaar ah,kadib markii ay meesha ka baxday xukumdii Dergiga  ,hayeeshee   fursadaasi waxay in badan ahayd un af ka sheeg,mana jirin wax horumar iyo dowladnimo taam ah oo kataabo galay guud ahaan deegaanka,taasoo keentay inuu dib uga dhaco deegaanadii ay mar wada askunmeen.Dadka deegaankuna waxay soo mareen dabin-daabyo iyo duruufo ad-adag oon qoraal lagusoo koobi Karin.Duruufahaasi nololeed waxaa aad udareemi kara qofkii deegaanka xiliyadaasi joogay,waxuuna sidoo kale dareemi karaa faraqa udhaxeeya sabannadaasi tagay iyo waqtigan saaka lajoogo.

Raggii tukanayay nin reerka ah kuma jirin yaan la odhan unbay iga ahayd!(Sheeko Gaaban).

Salaada ayay isku dhacsanaayeen,mana ahayn mid safkeeda soo gallo.Maalin maalmaha kamid ,ayuu soo ag maray rag fara badan oo salaadii maqrib uhogbaday,judhiiba jalleeco ayuu ku qabtay,waxaana usoo baxday in aanu meesha ka muuqan qof ay isku reer yihiin(wax beeshiisa ah).

Dahaaro iyo weyso qaadba kama wal-waline;safkiibuu dhinac ka galay,salaadiina ku xidhay(ألله أكبر).

QARANKA IYO QEYBIHIISA

Qaran(State)waxuu ka koobmaa afar rukun ama tiir oo aas-aasi ah,kuwaasoo la’aantood wadar iyo kali ahaanba ay adagtahay inuu jiraahi.
Afartaasi rukun(Elements)waxay kala yihiin:-
1.Dadweyne(Population):-shacab loo taliyo ,asagana tashankara.
2.Deegaan(Territory):-dhul leh xudduudo sugan oo la aqoonsanyahay.

NIMANYAHOOW SACANAGU SUU UDHALAY DHEREG MA ISKU ARAGTEEN?͠ .

Waxaa lasheegaa in had aka hor uu jiri jiray nin garaadkiisu aad uliito,waxaana dhacday in la galay xilli abaar ah ,nolashuna aad u adagtahay ,nasiib wanaagse reerkii uu kadhashay ninkaasi Doqonka ah ayaa neef lo’ ah u dhalay(irmaanaaday),kaasoo qoyska dhan caano ku deeqay ayna ka dhergeen.

Habka qorista Curisyada iyo Sheekooyinka.

    Wax qoristu waa xirfad ka mid ah xirfadaha aas-aasiga ah,waana hibbo ilaahay bixiyo oo lagu kala horeeyo.

   

Hayeeshee,waxaa jiro habab iyo xeelado kala jaad-jaad ah oo loo adeegsado diyaarinta iyo isku dubaridka qoraalada sida curisyada(maqaalada)iyo sheekooyinka.
Waxayna leeyihiin qaab-dhismeed iyo qodobo la raaco ,oo qeybiba wax qaabilsantahay,kuwaasoo ay ugu muhiimsanyihiin afartan waaxood ee socda:-




B.Cinwaanka.
T.Ararta/Hor-udhaca ama Gogol-dhigga.
J.Dulucda/Weedh murtiyeedka.
X.Gunaanadka/Hooriska.

Marti Soorkii Reer Miyigeenu Miiganaayaa!.

          

     Soomaalidu  waxay leedahay dhaqan Intiisa badan suuban oo ay kaga soocantahay dadyowga iyo Bulshooyinka kale ee dunida dusheeda ku Naalooda.Dhaqankaas oo ah mid aad ufacweyn oo soo jireen iyo isir kasoo gadh ah.

      Inkastoo dhaqamadaasi wanaagsan ee shareecada islaamkana wax badan ka waafaqsan aynu hoy unahay ,haddana ,marnaba  si dhab ah looma  diiwaan galinin, dunida daafaheedana looma gaadhsiin .Arintaasi waxay keentay in  la arko un inteena xun(Nidaamdari,magangalyo doonimo,Bur-cad badeednimo iyo argagaxisanimo)na nalagu asteeyo.

      Dhaqamadaasi wanaagsan een leenahay una baahan in lasoo bandhigo waxaa ka mid ah "Hanaankii marti soorka "ee reer miyigeenu ku agaasimi jireen Tub hayaha soo tiigsado .

      Haddaba, Waxaan Curiskani haddii Alle(SWT) qadaro ,kaga hadli doonaa inyar oo ka mid ah dhaqankaasi suuban ,walloow aanan ahayn qofkii ku haboonaa inuu mowduucaasi lafa guro,danteeyduna waa inaan is xasuusino muhimada uu leeyahay ka warqabka dhaqamadeena wanaagsan si looga fogaado inay aasmaan ama la iskaba iloobo ,islamarkaana asaw bedel inagu dhaco.

Reerkii Antatarka ka ducaystay!.

       Sheeko xariireedka soomaalida waxaa kusoo aroortay in reer Soomaaliyeed oo meel wada deganaa uu asiibay Antatar wax looyaqaano oo ah in qofku hadalka qar dhigo ama isdabo mariyo.
      Maalinkii dambe ayay ku heshiiyeen inay cudurkan kaducaystaan oo xoolo qalaan Diinna isasaaraan.
     

Suldaan Olol Diinle iyo Odayaashii Reer Shabeelle!.

                                                                             Waxaa la sheegay in ;

Suldaan Maxamed Suldaan Diiriye(Olol Diinle) oo ahaan jiray hogaamiyihii Boqortooyadii Gareenka(gareen Dynasty) oo waa hore katalin jiray agagaarka Qallaafe iyo Diisha wabbi Shabeelle ,uu maalin maalmaha kamid ah ganaax dul dhigay beel kamid beelihii boqortooyadiisa hoos joogay.
ganaaxaasi oo gaadhayay boqol sacaad oo lo'ah ,waxuuna uqabtay waqti cayiman oo ay ku keenaan xoolahaasi.

War tallo beele sow tallo kuuma dhalato(Sheeko)

Waxaa la sheegay in; hadda ka hor uu nin oday ah la dardaarmay wiilkiisii oo uu markaa udirayay reerkii oo meel abaar ah deganaa.odaygu waxuu wiilka usheegay inuu reerkii aado oo soo raro ,wan aad ushilis ahaay oo adhiga ku jirayna usoo loogo si ay waxna ugusoo geedi galaan inta kalena loxoska uga baxaan.

Astaamaha Qoraalka ha ilaawin.

                             

Hor dhac:- Kawaran haddii aad aragtid wado dheer oo laami ah ;dhexmarta magaalo caasimad ah;kuna xidha degmooyinka iyo tuulooyinka hoos yimaada,wadadaas oo ay adeegsanayaan gaadiid aad utiro  iyo noocyo badan ,hasse ahaatee, aan lahayn wax astaan ah oo kala hagta gaadiidkaasi wadada isticmaalya sida astaanta Joogsiga(Stop Sign),leexashada,Xadidka Xawaaraha(Speed Limit)Goobaha dadweynaha iyo duunyadu ka gooyaan(Pedestrian and Zebra Crossing), filashada Buundooyinka iyo buuraha iwm?Waxaa hubaal ah in markiiba ay maskaxdaada kusoo dhacayso suurto galnimo darida in wadadani si nabdoon loo adeegso .sidoo kale waxaa maankaada qalow kusoo dhahaya aqoon iyo garaad yarida injineerkii sameeyay ama dhisay wadadani.

Haddaba ,waxaa taasi la mid ah ;qofka diyaariya Qoraal dheer oon haba yaraatee aan lagu arkeynin wax astaamo qoraal ah (punctuation marks)oo hadalka kala dabra ama kala haga.Sidaasi daraadeed ,baa Qoraalku marba hadaanu astaamayn lahayna uu noqonayaa mid aan la akhrin karin ,lana fahmi karin,islamarkaana aan lahayn madax iyo minjo toona  wuuna isku dhexyaacayaa oo lagu wareerayaa halkii wax lagafahmi lahaa.

Waa maxay Astaamaha qoraalka?

Astaamaha qoraalka waa Calaamado loo adeegsado kala hagida iyo hormo-gelinta qoraalka,waxayna ka ilaaliyaan in macnuhu  ceeyn wareego ama qoraalku isku  dhexyaaco. Astaan walbana waxay leedahay howl ugaar ah iyo boos ay buuxiso.haddii ayaga laftirkooda si qaldan loo adeegsadana waaba ka dar oo dibi dhal.Dhamaan afafka qoran oo dhami way ka simanyihiin  cilmiga astaameynta ,waloow ay kukala gedisanyihiin xagga tirada iyo adeegsigaba.Afsoomaalkuna waxuu kamidyahay afafka qoran ee loo adeegsado astaamaynta.

Astaamaha qoraalka ee la isla ogolyahay waxaa kamid ah;

1)Hakadka(,):Qofka marka uu hadlayaahi iskama daruuryamo ee wuuu neeftirtaa,Neefsigaasina waxuu la micno yahay Hakadka oo ah astaan  la isticmaalo marka hadalku isku xidhanyahay macno ahaan balse kalago' soo galo.Sidoo kale waxaa loo adeegsadaa kala hormaynta erayo ama magacyo isku taxan.Tusaale:Dhammaan ardayda,Bareyaasha iyo Waalidiinta waxaa la ogaysiinayaa in.......

2.Joogsiga(.):Wax kasta oo dhaqaaq sameeyaahi ugu dambaynta way istaagaan si ay umuujiyaan inay gaadheen bartilmaameedkoodii ,Istaagistaani waxay ka dhigantahay astaanta Joogsiga oo kale ;waxaana loo adeegsadaa :Muujinta in hadalkii idlaaday micno buuxana sameeyay.Joogsiga dabadiis waxaa bilaabma sadar cusub ama tuduc hor leh,waxaana degsan in qoraalkaasi ama sadarkaasi cusub xarafweyn lagu bilaabo.

3)Hakad-joogsiga(;)waxuu ka agdhowyahay hakadka balse waa ka xeel dheeryahay,waxaana loo adeegsadaa sharaxaada iyo sababaynta,waxaa kaloo loo isticmaalaa kala saarida laba weedhood oo kala madax banaan laakiin isku sidkan hakadna horey loogu adeegsaday.

4)Astaanta war-dhowrka(:)waxaa lagu muujiyaa hadal soo socdo ama qeexida walxaha.

Tusaale;Astaamaha Qoraalka waxaa Kamid ah:Hakadka,Joogsiga IWM.Sidoo kale waxaa loo isticmaalaa kala saarida waqtiga.Tusaale;Saacadu waa  04:25 .Waxaa kaloo iyana loo adeegsadaa Muujinta Saamiyada :Tusaale;isku aadka Buugaagta iyo ardeyda waa 1:5(Hal ku shan).

5)Astaanta Xigashada(");waxaa loo adeegsada muujinta hadal qof kale leeyahay ama werinta.

Tusaale;Wasiirku waxuu Yidhi"Dalku wuu horumaray".Waxa ay kamid tahay farsamooyinka lagu ilaaliyo xuquuqda qoraalka(Copy Rights).

6)Weydiinta(?)waxaa loo isticmaalaa wax weydiinta.Tusaale :Yaa qoray qoraalkan?

7)Layaabka(!);waxaa loo adeegsadaa layaabka,Argagaxa iyo ladhacsanaanta.

Alla!waa libaax.Agah!Buug khatar ah baad soo gadatee.

8)Jiitin(-)waxaa lagu astaameeyaa erayada isku xidhan ama kuwa iskusoo laablaabma sida ;War-murtiyeed,Bal-bal,wel-wel,sar-sar Iwm.

9)Jiitin Dheer(_)kala saarida qeybaha weedha iyo meel banaanaynta .

Tusaale: Taariikh____

              Summad____

10)Gudub(/)waxaa loo adeegsadaa muujinta erayo isku macno ah sida Baabuur/Gaadhi.

sidoo kale kala saarida taariikha ee sanadka ,bilaha iyo ayaamaha sida;28/09/2015.

11)Hamzada(')waxa iyana loo isticmaalaa kal goynta eray kala jarma sida ;Go'aan,La'aan.

12)Bilaha( )waxaa loo adeegsadaa sharrxida iyo muujinta wax isu dhigma.Tusaale;Aqal-gal(Aroos)waa.....

      13)Saddex dhibcood(…)Waxa loo adeegsadaa muujinta in   qeyb qoraalka kamid ah si ula kac ah looga tagay iyada oo la diidayo in qoraalku dheeraado aanu dhamaystirmi karin. Tusaale:-Tirooyinka marka la xusayo 1,2,3,4…100. 

Astaamahaasi iyo kuwa kaloo badanba waxay micno uyeelaan oo naash-naashaan ama bilaan qoraalka, la'aantoodna hadalku  waxuu noqon un raashiin qalalan oo iidaan(Suugo)la'aan ah waana lagu mergan/sirxan oo qofka kama daadegayo.

Sidaasi daraadeed waxaa inala gudboon inaan ku baraarugsanaano oo ayna marnaba ilaawin ahmiyada ay leeyihiin Astaamahaasi iyo kuwa kale ee lagayaabo in ayna qormadani xusin.Waa hubbaal haddii aynu qoraaladeena si sax ah ugu adeegsano astaamaha Qoraalka in aynu noqonayno ummadd kuwanaagsan wax qorista afkeena waxuu ahaanayaa mid horumarsan oo la jaanqaada afafka kale ee adduunka ka jira.

Tixraac: http://www.enchantedlearning.com/grammar/punctuation/

Soo dhawaada!

Dhamaan asxaabta iyo ehelkaba waxaan kusoo dhawaynayaa boggayga rasmiga ee aan ku leeyahay barta internetka oon kusoo bandhigi doono faallooyin iyo falanqayn la xidhiidha arimaha dhaqan-dhaqaale,bulsho,siyaasadeed iyo nabadgalyo ee ummadda soomaaliyeed meel Waliba oo ay daafaha caalamka ka joogaan. boggani waa mid loo wada simanyahay oo cid kasta oo same doon ahi wax kusoo bandhigi karto.